O mapach

Podstawy prawne

Definicje

Zakres map zagrożenia powodziowego

Zakres map ryzyka powodziowego

Skala i forma opracowania MZP i MRP

Cele i sposoby wykorzystania MZP i MRP

PODSTAWY PRAWNE

Mapy zagrożenia powodziowego (MZP) i mapy ryzyka powodziowego (MRP) sporządza się w oparciu o następujące akty prawne:

1. Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r.  w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (Dyrektywa Powodziowa);
2. Ustawa - Prawo wodne;
3. Rozporządzenie Ministra Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej z dnia 4 października 2018 r. w sprawie opracowania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego (Dz. U z 2018 r. poz. 2031), zwane dalej Rozporządzeniem.

Rozporządzenie w sprawie opracowywania MZP i MRP

Na podstawie art. 171 ustawy – Prawo wodne projekty map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego (dla powodzi rzecznych i od budowli piętrzących) sporządzają Wody Polskie w uzgodnieniu z właściwymi wojewodami. Natomiast projekty map od strony morza, w tym morskich wód wewnętrznych sporządzane są przez dyrektorów urzędów morskich.

Mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego są zatwierdzane przez ministra właściwego do spraw gospodarki wodnej i podawane do publicznej wiadomości przez ich umieszczenie na stronie Biuletynu Informacji Publicznej.

Mapy zagrożenia powodziowego sporządza się dla obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi, wskazanych we wstępnej ocenie ryzyka powodziowego, tj. obszarów, na których stwierdza się istnienie znaczącego ryzyka powodziowego lub jego wystąpienie jest prawdopodobne.

Dyrektywa Powodziowa stanowi, że mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego są poddawane przeglądowi i w razie potrzeby aktualizacji w cyklach 6-letnich, w związku z potrzebą oceny zmian ryzyka powodziowego oraz koniecznością planowania i realizacji działań mających na celu ograniczenie negatywnych konsekwencji powodzi dla zdrowia ludzkiego, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej.

Ustawa – Prawo wodne (art. 169 – 170) określa ogólny zakres map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego. Natomiast szczegółowy zakres i wymagania dotyczące opracowywania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego, jak również skalę map, określa Rozporządzenie.

DEFINICJE

Powódź – czasowe pokrycie przez wodę terenu, który w normalnych warunkach nie jest pokryty wodą, w szczególności wywołane przez wezbranie wody w ciekach naturalnych, zbiornikach wodnych, kanałach oraz od strony morza, z wyłączeniem wezbrania wody w systemach kanalizacyjnych.

Zagrożenie powodziowe – możliwość wystąpienia na danym terenie powodzi o określonym prawdopodobieństwie.

Ryzyko powodziowe – kombinacja prawdopodobieństwa wystąpienia powodzi i potencjalnych negatywnych skutków powodzi dla życia i zdrowia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej.

Obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi – obszary wskazane we wstępnej oceny ryzyka powodziowego, na których istnieje znaczące ryzyko powodzi lub wystąpienie znaczącego ryzyka powodzi jest prawdopodobne.

Obszary zagrożenia powodziowego – obszary, na których istnieje możliwość wystąpienia powodzi o określonym prawdopodobieństwie lub powodzi w wyniku zdarzenia ekstremalnego, przedstawione na mapach zagrożenia powodziowego. 

Obszary szczególnego zagrożenia powodzią to:

• obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest średnie i wynosi 1%,
• obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest wysokie i wynosi 10%,
• obszary między linią brzegu a wałem przeciwpowodziowym lub naturalnym wysokim brzegiem, w który wbudowano wał przeciwpowodziowy, a także wyspy i przymuliska, stanowiące działki ewidencyjne,
• pas techniczny brzegu morskiego stanowiący strefę wzajemnego bezpośredniego oddziaływania morza i lądu.

ZAKRES MAP ZAGROŻENIA POWODZIOWEGO

Na mapach zagrożenia powodziowego przedstawia się obszary o określonym prawdopodobieństwie wystąpienia powodzi:

1. obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest niskie i wynosi 0,2% (raz na 500 lat) lub na których istnieje prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia ekstremalnego;
2. obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest średnie i wynosi 1% (raz na 100 lat);
3. obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest wysokie i wynosi 10% (raz na 10 lat);
4. obszary obejmujące tereny narażone na zalanie w przypadku:
   1. zniszczenia lub uszkodzenia wału przeciwpowodziowego,
   2. zniszczenia lub uszkodzenia wału przeciwsztormowego,
   3. zniszczenia lub uszkodzenia budowli piętrzącej.

Ponadto na mapach zagrożenia powodziowego przedstawia się:

•  głębokość wody;
•  prędkość wody i kierunki przepływu wody – dla miast wojewódzkich i miast na prawach powiatu oraz innych miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 100 000 osób.

Na mapach zagrożenia powodziowego przedstawia się głębokości i prędkości przepływu wody w klasach określających stopień zagrożenia dla ludzi i sposób oddziaływania wody na obiekty budowlane, zgodnych z Rozporządzeniem:

1. głębokość wody:
   • h ≤ 0,5 m – wskazująca na niskie zagrożenie dla ludzi i obiektów budowlanych;
   • 0,5 m < h ≤ 2 m – wskazująca na średnie zagrożenie dla ludzi ze względu na możliwość ewakuacji na wyższe piętra, ale wysokie ze względu na straty materialne;
   • 2 m < h ≤ 4 m – wskazująca na wysokie zagrożenie dla ludzi, ale bardzo wysokie ze względu na straty materialne; zalaniu mogą podlegać nie tylko partery, ale również pierwsze piętra budynków;
   • h > 4 m – wskazująca na bardzo wysokie zagrożenie dla ludzi i bardzo wysokie zagrożenie wystąpienia szkód całkowitych;
2. prędkość wody:
   • v ≤ 0,5 m/s – prędkość mała – woda ma niewielką zdolność oddziaływania na obiekty;
   • 0,5 m/s < v ≤ 1 m/s – prędkość średnia – woda ma umiarkowaną zdolność oddziaływania na obiekty i jest w stanie przemieszczać obiekty o niewielkich rozmiarach i masie, stanowi zagrożenie dla ludzi;
   • 1 m/s < v ≤ 2 m/s – prędkość duża – woda ma silną zdolność oddziaływania na obiekty i jest w stanie przemieszcza obiekty o stosunkowo dużych rozmiarach i masie, stanowi poważne zagrożenie dla ludzi;
   • v > 2.0 m/s – bardzo duża prędkość – woda ma bardzo silną zdolność oddziaływania na obiekty i jest w stanie przemieszczać obiekty o bardzo dużych rozmiarach i masie oraz naruszać strukturę obiektów statycznych, stanowi bardzo poważne zagrożenie dla ludzi.

Zgodnie z rozporządzeniem, wersje kartograficzne map zagrożenia powodziowego przygotowane są w dwóch zestawach tematycznych:

1. Mapy zagrożenia powodziowego z głębokością wody
2. Mapy zagrożenia powodziowego z prędkością przepływu wody (dla terenów wskazanych w Rozporządzeniu),

odrębnie dla każdego ze scenariuszy powodziowych.

Mapy zagrożenia powodziowego nie przedstawiają zasięgów powodzi historycznych, ale prezentuja obszary o określonym prawdopodobieństwie wystąpienia powodzi.

Gdy mówimy o obszarach, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi wynosi np. 1 % (czyli raz na 100 lat), należy przez to rozumieć, że do obliczeń wykorzystano maksymalny przepływ wody o wartości prawdopodobieństwa wystąpienia 1%. Przepływy te oblicza się na podstawie wartości maksymalnych przepływów rocznych, obserwowanych w wieloleciu (z co najmniej 30 lat) w danym przekroju wodowskazowym rzeki. Przepływ maksymalny o prawdopodobieństwie wystąpienia 1% oznacza, że statystycznie takie natężenie przepływu może pojawić się w danym przekroju 1 raz na 100 lat. Nie oznacza to, że powódź o prawdopodobieństwie wystąpienia 1% występuje w odstępach stuletnich. Należy pamiętać, że jest to wielkość statystyczna, bazująca na danych historycznych.

Obszary zagrożenia powodziowego, przedstawione na mapach, uzyskuje się w wyniku matematycznego modelowania hydraulicznego. W procesie modelowania wykorzystuje się bardzo dokładne dane przestrzenne, pozyskane metodą lotniczego skaningu laserowego tj.: numeryczny model terenu, którego dokładność wysokościowa sięga 10 – 15 cm oraz numeryczny model powierzchni terenu. Na potrzeby sporządzenia map opracowywane są także nowe dane hydrologiczne, uwzględniające wartości przepływów występujące w ostatnich latach.

W związku z wykorzystaniem zupełnie nowych, dokładniejszych danych wejściowych do modelowania, obszary zagrożenia powodziowego mogą różnić się od obszarów wskazanych w studiach ochrony przeciwpowodziowej, wykonanych wcześniej przez dyrektorów regionalnych zarządów gospodarki wodnej. Należy pamiętać, że studia ochrony przeciwpowodziowej dla odcinków rzek, dla których nie wykonano map w I cyklu planistycznym, zachowują ważność do czasu sporządzenia i przekazania właściwym organom map zagrożenia powodziowego, opracowanych w kolejnych cyklach planistycznych.

Fragment mapy zagrożenia powodziowego z głębokością wody

Fragment mapy zagrożenia powodziowego z prędkością przepływuwody

Mapy zagrożenia powodziowego nie przedstawiają zasięgów powodzi historycznych, ale prezentują obszary o określonym prawdopodobieństwie wystąpienia powodzi.

Gdy mówimy o obszarach, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi wynosi np. 1 % (czyli raz na 100 lat), należy przez to rozumieć, że do obliczeń wykorzystano maksymalny przepływ wody o wartości prawdopodobieństwa wystąpienia 1%. Przepływy te oblicza się na podstawie wartości maksymalnych przepływów rocznych, obserwowanych w wieloleciu (z co najmniej 30 lat) w danym przekroju wodowskazowym rzeki. Przepływ maksymalny o prawdopodobieństwie wystąpienia 1% oznacza, że statystycznie takie natężenie przepływu może pojawić się w danym przekroju 1 raz na 100 lat. Nie oznacza to, że powódź o prawdopodobieństwie wystąpienia 1% występuje w odstępach stuletnich. Należy pamiętać, że jest to wielkość statystyczna, bazująca na danych historycznych.

Z porównania obszarów zagrożonych wysokim, średnim i niskim prawdopodobieństwem wystąpienia powodzi z obszarami powodzi historycznych wynika, że zasięgi tych obszarów różnią się. Największa liczba powodzi historycznych zasięgiem jest zbliżona do powodzi o prawdopodobieństwie 10%, mniejsza liczba zbliżona jest do powodzi o prawdopodobieństwie 1% a najmniejsza do powodzi o prawdopodobieństwie 0,2%.

Obszary zagrożenia powodziowego, przedstawione na mapach, uzyskuje się w wyniku matematycznego modelowania hydraulicznego. W procesie modelowania wykorzystuje się bardzo dokładne dane przestrzenne, pozyskane metodą lotniczego skaningu laserowego tj.: numeryczny model terenu oraz numeryczny model powierzchni terenu, których dokładność wysokościowa wynosi 10 – 15 cm. Na potrzeby sporządzenia map opracowywane są także nowe dane hydrologiczne, uwzględniające wartości przepływów występujące w ostatnich latach.

ZAKRES MAP RYZYKA POWODZIOWEGO

Dla obszarów wskazanych na mapach zagrożenia powodziowego sporządza się mapy ryzyka powodziowego.

Mapy ryzyka powodziowego określają wartości potencjalnych strat powodziowych oraz przedstawiają obiekty narażone na zalanie w przypadku wystąpienia powodzi o określonym prawdopodobieństwie wystąpienia. Są to obiekty, które pozwalają na ocenę ryzyka powodziowego dla zdrowia i życia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego i działalności gospodarczej, czyli grupy, dla których należy ograniczyć negatywne skutki powodzi zgodnie z celami Dyrektywy Powodziowej.

W tym celu na mapach ryzyka powodziowego przedstawia się w szczególności:

1. Szacunkową liczbę mieszkańców, którzy mogą być dotknięci powodzią;
2. Budynki mieszkalne i obiekty o szczególnym znaczeniu społecznym, których działanie może być utrudnione lub niemożliwe w związku z wystąpieniem powodzi tj.: szpitale, szkoły, przedszkola, żłobki, hotele, centra handlowo-usługowe, domy pomocy społecznej, domy opieki, hospicja, zakłady karne, zakłady poprawcze, areszty śledcze, jednostki Policji, jednostki ochrony przeciwpożarowej, jednostki Straży Granicznej;
   Dla każdego budynku mieszkalnego oraz obiektu o szczególnym znaczeniu społecznym określa się średnią głębokość zalewu odrębnie dla każdego ze scenariuszy powodziowych, sklasyfikowaną następnie w dwóch przedziałach:
   1. głębokość mniejsza lub równa 2m,
   2. głębokość wody większa niż 2 m.
      Graniczna wartość głębokości wody 2 m została ustalona w związku z przyjętymi przedziałami głębokości wody i ich wpływu na stopień zagrożenia dla ludności i obiektów budowlanych.
3. Rodzaje działalności gospodarczej wykonywanej na obszarach zagrożenia powodziowego, w postaci klas użytkowania terenu:
   • tereny zabudowy mieszkaniowej,
   • tereny przemysłowe,
   • tereny komunikacyjne,
   • lasy,
   • tereny rekreacyjno-wypoczynkowe,
   • grunty orne i uprawy trwałe,
   • użytki zielone,
   • wody powierzchniowe,
   • tereny pozostałe
4. Obszary i obiekty dziedzictwa kulturowego;
5. Instalacje mogące, w razie wystąpienia powodzi, spowodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości:
   1. instalacje, na których prowadzenie jest wymagane uzyskanie pozwolenia zintegrowanego, o którym mowa w art. 181 ust. 1 pkt 1 ustawy – Prawo ochrony środowiska, w następujących kategoriach działalności przemysłowej: przemysł energetyczny, produkcja i obróbka metali, przemysł mineralny, przemysł chemiczny, gospodarki odpadami, inne rodzaje działalności, obejmujące: produkcja i przetwórstwo papieru oraz drewna, intensywny chów lub hodowla drobiu i świń, produkcja i przetwarzanie surowców roślinnych i zwierzęcych;
   2. zakłady przemysłowe, których instalacje nie wymagają pozwolenia, o którym mowa w pkt 1, a które mogą stwarzać zagrożenie, w tym zakłady będące zakładami o dużym ryzyku wystąpienia awarii albo zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii, w rozumieniu art. 3 pkt 48a ustawy – Prawo ochrony środowiska;
6. Obszary chronione:
   1. ujęcia wód (powierzchniowych i podziemnych) - w tym przeznaczone do poboru wody przeznaczonej do picia przez ludzi,
   2. strefy ochronne ujęć wody,
   3. kąpieliska (wyznaczone na mocy dyrektywy 76/160/EWG),
   4. obszary Natura 2000,
   5. parki narodowe oraz rezerwaty przyrody,
   6. ogrody zoologiczne;
7. Potencjalne ogniska zanieczyszczeń wody w przypadku wystąpienia powodzi tj. zakłady przemysłowe, oczyszczalnie ścieków, przepompownie ścieków, składowiska odpadów, cmentarze;
8. Wartości potencjalnych strat dla poszczególnych klas użytkowania terenu, tj. tereny zabudowy mieszkaniowej, tereny przemysłowe, tereny komunikacyjne, lasy, tereny rekreacyjno-wypoczynkowe, grunty orne i uprawy trwałe, użytki zielone.

Zgodnie z Rozporządzeniem, wersje kartograficzne map ryzyka powodziowego przygotowuje się w dwóch zestawach tematycznych:

1. Mapa ryzyka powodziowego – potencjalne negatywne skutki dla życia i zdrowia ludzi oraz wartości potencjalnych strat powodziowych,
2. Mapa ryzyka powodziowego – potencjalne negatywne skutki dla środowiska, dziedzictwa kulturowego i działalności gospodarczej,

odrębnie dla każdego ze scenariuszy powodziowych.

SKALA I FORMA OPRACOWANIA MZP I MRP

MZP i MRP sporządza się w formie elektronicznej w postaci:

• baz danych przestrzennych oraz
• wersji kartograficznej (w formie plików pdf i geotiff), w podziale na arkusze odpowiadające arkuszom map topograficznych w skali 1:10 000.

Baza danych przestrzennych obejmuje warstwy wektorowe w formacie shapefile, na podstawie których można prowadzić dowolne analizy przestrzenne w systemach informacji geograficznej.

Wersja kartograficzna map w formacie pdf stanowi kompletną mapę zawierającą legendę, natomiast format geotiff zawiera tylko treść mapy z określonym odniesieniem przestrzennym, co umożliwia ich wykorzystanie w systemach informacji przestrzennej.

CELE I SPOSOBY WYKORZYSTANIA MZP i MRP

Działalność człowieka i zmiany klimatyczne przyczyniają się do zwiększenia częstotliwości występowania powodzi. Powodzie niosą za sobą negatywne skutki dla ludności, środowiska i gospodarki. Właściwe zarządzanie ryzykiem i planowanie działań zapobiegających powstawaniu szkód powodziowych wymaga uprzedniej oceny zagrożenia oraz ryzyka powodziowego. W tym celu sporządza się wstępną ocenę ryzyka powodziowego, w ramach której wyznacza się obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi, tj. obszary o znaczącym ryzyku powodziowym. Następnie dla tych obszarów sporządzane są szczegółowe mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego.

Mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego stanowią podstawę dla opracowania planów zarządzania ryzykiem powodziowym, zawierających katalog działań technicznych i nietechnicznych mających na celu ograniczenie negatywnych konsekwencji dla zdrowia i życia ludzi, działalności gospodarczej, środowiska i dziedzictwa kulturowego.

Obszary szczególnego zagrożenia powodzią przedstawione na mapach uwzględnia się w dokumentach planistycznych zagospodarowania przestrzennego, w celu zapewnienia ochrony przed powodzią i ograniczania potencjalnych negatywnych skutków powodzi.

Udostępnienie informacji o obszarach zagrożonych powodzią i poziomie tego zagrożenia, jak również wskazanie jakie ryzyko wiąże się z wystąpieniem powodzi na danym obszarze, z pewnością przyczyni się do podejmowania przez mieszkańców, jak również władze lokalne, świadomych i racjonalnych decyzji odnośnie lokalizacji inwestycji. Każdy obywatel może sprawdzić, czy zamieszkuje obszar zagrożony powodzią, a jeśli tak, to jak bardzo jest zagrożony.

Mapy mogą stanowić punkt wyjścia do prowadzania dalszych analiz niezbędnych do realizacji działań różnych organów administracji, w tym zarządzania kryzysowego w przypadku wystąpienia powodzi.